Lev Tolstoi: Oorlog en vrede

Tolstoj: Oorlog en vrede (Rusland, 1867-1869): 2 delen: 1552 blz: Vertaald door Yolanda Bloemen & Marja Wiebes (2006): Uitgeverij van Oorschot: de Russische bibliotheek

 

Als je mij vraagt naar mijn favoriete roman uit al die vele honderden romans die ik heb gelezen, dan zijn er twee mogelijke kandidaten. De eerste kandidaat is "Anna Karenina", ook van Tolstoj, in de vertaling van Hans Boland en de tweede is deze vertaling van "Oorlog en vrede". Beide romans geven aan de hand van de belevenissen van een aantal personen een beeld van een hele maatschappij. "Anna Karenina" is wat strakker van compositie, "Oorlog en vrede" waaiert breed uit over alle terreinen van het leven en is nog ambitieuzer van opzet. Wat ook meehelpt is dat beide romans in een prachtig Nederlands zijn vertaald, dat zeer soepel loopt en erg mooi is om te lezen. Als ik voor één van beide romans moet kiezen, dan ga ik toch voor "Oorlog en vrede", dat ik nu voor de 5e keer heb gelezen.

 "Oorlog en vrede" was ook één van de favoriete romans van mijn vader. Mij heeft het moeite en tijd gekost om tot de wereld van "Oorlog en vrede"door te dringen. Toen ik de roman voor het eerst las moest ik het doen met de nogal verouderde vertaling van René de Vries uit 1966. Bij de eerste 2 pogingen strandde ik al voor bladzijde 200. Pas bij de derde poging in juli 1999 las ik "Oorlog en vrede" voor het eerst in zijn geheel. 

 Toen ik hoorde dat er een nieuwe vertaling uitkwam van de hand van de Leidse Slavisten Yolanda Bloemen en Marja Wiebes die eerder "Berichten uit Kolyma" van Varlam Sjalamov prachtig in het Nederlands hadden vertaald, kocht ik deze op de dag dat hij uitkwam en las hem in oktober 2006 voor de eerste keer. Er was inmiddels ook een vertaling van de oerversie van "Oorlog en vrede" uitgekomen. Die vertaling was ook mooi, zij het niet zo mooi als de versie van Bloemen en Wiebes, maar deze oerversie was toch aanmerkelijk minder indrukwekkend dan de definitieve uitgave. Eind 2013 en begin 2014 herlas ik de vertaling van Bloemen en Wiebes en nu heb ik hem voor de derde keer gelezen, wat in totaal maakt dat ik "Oorlog en vrede" vijf keer heb gelezen.

 "Oorlog en vrede" is in alle opzichten een kolossaal boek, het telt 1552 bladzijden en bevat honderden karakters.  
Het boek behandelt het wel en wee van vijf adellijke families:

1) De familie Rostov, bestaande uit graaf Ilja en gravin Natalia en Vera hun oudste dochter, Nikolaj hun oudste zoon, soldaat en één van de hoofdpersonen van het boek, Natasja hun jongste dochter, één van de andere hoofdpersonen en Petja hun jongste zoon. Daarbij komt nog Sonja, een nichtje dat is opgenomen in de familie.

2) De familie Bezoechov, bestaande uit de schatrijke graaf Kirill, die al in het begin van het boek komt te overlijden en Pierre zijn buitenechtelijke zoon die zijn vermogen erft en ook één van de hoofdpersonen.

3) De familie Bolkonski, bestaande uit vorst Nikolaj en zijn zoon Andrej, ook één hoofdpersoon en dochter Marja.

4) De familie Koeragin, met vorst Vasili en zijn vrouw, hun oudste zoon Hippolyte en jongste zoon Anatole en hun dochter Hélène.

5) De familie Droebetskoj met vorstin Anna Michajlovna en haar zoon Boris die een bijrol vervullen.

Behalve deze personages komen er wel meer dan 500 bijfiguren in het boek voor die al dan niet een belangrijke rol spelen. In het begin lijkt het moeilijk om alle personages uit elkaar te houden, maar als je oplet op de voornaamste 5 families en je een beetje aandachtig leest valt het erg mee.
  Het mooie van "Oorlog en vrede" is niet alleen dat het een prachtig boek is, maar het is ook nog vertaald in het mooiste Nederlands dat ik ooit ben tegengekomen. Tolstoj gebruikt in zijn boek veel Frans, dat in de tekst onvertaald is gelaten en waarvan onderaan de bladzijden de vertaling wordt gegeven. Frans werd veel gesproken in de adellijke kringen waarin Tolstoj verkeerde.

Het eerste hoofdstuk van deel 1 begint met een soiree bij een hofdame in Petersburg in juli 1805. Hier worden een aantal van de hoofdpersonen voorgesteld. Bij een feest bij de familie Rostov in Moskou in augustus worden de overige hoofdpersonen voorgesteld.

Hoofdstukken 2 en 3 gaan vooral over de oorlog en dan met name die tegen Napoleon die de Russen in de slag bij Austerlitz verslaat.

Deel 2 gaat over de jaren tussen de slag bij Austerlitz en 1812. Voor mij één van de hoogtepunten van het boek is de beschrijving van de wolvenjacht op blz 636-646. Andere gebeurtenissen die beschreven worden zijn een duel tussen Pierre en Dolochov, Nikolaj die een vermogen verliest met kaarten, het eerste bal van Natasja, een huwelijksaanzoek voor Sonja en Natasja.

In het tweede boek trekt Napoleon op naar Moskou. Tolstoj beschrijft de oorlog vooral gezien door de ogen van de gewone soldaten. Napoleon beschouwt hij niet als een geniale leider, maar als een jongetje dat met een koordje in zijn hand in een koets zit en denkt dat hij de koets bestuurt. Tolstoj heeft wel veel bewondering voor de Russische opperbevelhebber Koezoetov die zijn tijd neemt, zegt dat met geduld en tijd alle vijanden overwonnen kunnen worden, en wiens voornaamste taken bestaan uit terugtrekken en het weerhouden van zijn leger om het gevecht aan te gaan.

Het boek telt twee epilogen. De eerste epiloog laat het leven van de hoofdpersonen zien 7 jaar later en de tweede epiloog is een filosofische bespiegeling over de aard van geschiedschrijving, voor mijn gevoel totaal overbodig.

Eigenlijk zou iedereen die een serieus lezer van goede boeken is dit boek moeten lezen. Er zijn 3 vertalingen van "Oorlog en vrede" in omloop. De oudste is van René de Vries uit 1966, een goede vertaling, maar behoorlijk verouderd. Vlak voor deze vertaling verscheen in 2005 een oerversie in de vertaling van Diewke Papma en Pieter Zeeman . Met deze nieuwste vertaling van Marja Wiebes en Yolanda Bloemen kunnen beide oudere versies bij het oud papier.

Citaten deel 1:

- ... Niets is voor een jongeman zo onontbeerlijk als het gezelschap van verstandige vrouwen.

 

- Invloed in de wereld is echter een kapitaal waarmee je zuinig moet omgaan om het te behouden. Vorst Vasili wist dit en toen hij eenmaal had begrepen dat als hij voor iedereen die hem daarom verzocht gunsten zou vragen, hij weldra niets meer voor zichzelf zou kunnen vragen, wendde hij zijn invloed zelden aan.

 

- Zelfs in de beste, hartelijkste en meest ongecompliceerde vriendschappen zijn complimentjes of vleierij even onontbeerlijk als smeerolie is om raderen te laten draaien.

 

- Ja, daar hebt u gelijk in, vervolgde de gravin. Tot nu toe ben ik God zij dank altijd een vriendin voor mijn kinderen geweest en genoot ik hun volle vertrouwen, zei de gravin, dezelfde vergissing makend als zoveel ouders, die denken dat hun kinderen geen geheimen voor hen hebben.

- Natasja, die tegenover hem zat, keek naar Boris zoals een meisje van dertien kijkt naar de jongen die ze zojuist voor het eerst heeft gekust en op wie ze nu verliefd is. Soms richtte zij diezelfde blik op Pierre, en de blik van dit grappige, levendige meisje maakte dat hij zelf ook wilde lachen, al wist hij niet waarom.

- De vorstin glimlachte, zoals mensen glimlachen die meer over een onderwerp denken te weten dan degenen met wie zij spreken. 

- Hij [vorst Nikolaj Andrejevitsj Bolkonski] zei altijd dat er voor de menselijke ondeugden maar twee oorzaken waren: ledigheid en bijgeloof, en dat er slechts twee deugden waren: werkzaamheid en verstand.

- Maar zijn landgenoten marcheerden, schouder aan schouder, zodat de bajonetten tegen elkaar stootten, zonder onderbreking in een aaneengesloten massa over de brug. Vorst Nesvitski keek over de leuning naar beneden en zag de snelle, ruisende, kleine golfjes van de Enns, die samenvloeiden, opspatten en ombogen bij de pijlers van de brug, om dan weer achter elkaar voort te jagen. Daarna keek hij weer op de brug en zag net zulke eenvormige, levende golven van soldaten, pluimen, sjako's met snoeren en overtrekken, ransels, bajonetten, lange geweren en onder de sjako's gezichten met brede jukbeenderen, ingevallen wangen en een uitdrukking van onbezorgde vermoeidheid en benen die zich voortbewogen door de plakkerige modder dat de planken van de brug bedekte. Nu en dan dook tussen de eenvormige golven van soldaten als een vlok wit schuim in de golven van de Enns een officier op in een lange mantel en met een van de soldatengezichten afwijkende fysionomie; nu en dan werd met de golven infanteristen over de brug, als een spaander die meegevoerd wordt door een rivier, een te voet gaande huzaar, oppasser of burger meegenomen; soms ook dreef over de brug, als een stuk hout dat over een rivier voortdrijft, van alle kanten omgeven, een hoog bepakte en met leren dekzeil afgedekte officiers- of regimentswagen.

 

- Als ze over het huwelijk dacht, droomde freule Marja altijd over huiselijk geluk, over kinderen, maar haar grootste, sterkste en meest geheime verlangen gold de aardse liefde.

 

- Rostov zag dat de ogen van de tsaar vol tranen stonden en hij hoorde hem bij het wegrijden in het Frans tegen Czartoryski zeggen:

- Wat verschrikkelijk, wat is oorlog toch iets verschrikkelijks!

 Quelle terrible chose que la guerre!

 

- Dachten de leden van de raad aanvankelijk nog dat Koetoezov deed alsof hij sliep, de nasale geluiden die hij tijdens de nu volgende voorlezing uitstootte waren het bewijs dat het de opperbevelhebber op dat moment om een veel belangrijker zaak ging dan de wens zijn minachting uit te spreken over een aanvalsplanopstelling of iets anders - namelijk om het voldoen aan de onweerstaanbare menselijke behoefte aan slaap. Hij sliep echt.

- Als hij veertigduizend man heeft is het veel, antwoordde Weirother met de glimlach van een dokter die van een kruidenvrouwtje raad krijgt over een behandelwijze.

- Een soldaat op mars is net zo ingesloten en beperkt door zijn regiment als een zeeman is door het schip waarop hij zich bevindt. Hoe ver hij ook gaat, tot welke vreemde, onbekende en gevaarlijke breedtegraden hij ook doordringt, zijn omgeving is, zoals voor een zeeman het dek, de masten en de tuigage van zijn schip, altijd en overal hetzelfde: dezelfde kameraden, dezelfde gelederen, dezelfde sergeant Ivan Mitritsj, dezelfde regimentshond Roetmop, dezelfde officieren.